بیست و هشتم ماه می، روز جهانی بهداشت قاعدگی (MH Day) است. روزی که با هدف بهبود سلامت جسمانی و روانی زنان نام‌گذاری شده است.
در کشورهایی نظیر ایران که جامعه‌اش گرفتار سانسور، سرکوب و زن‌ستیزی شده است، علاوه بر عدم دسترسی بسیاری از زنان به محصولات بهداشت قاعدگی، سطح پایین آگاهی در جامعه، قاعدگی، تبدیل به ابزاری برای تحقیر زنان شده است.
اگر چه در بستر کنونی سعی شده که تابوی «اکراه از قاعدگی گفتن» یا بی‌آبرویی دانستن یک عادت ماهیانه، شکسته شود، اما همچنان صحبت در مورد این موضوع برای زنان و مردان در ایران ساده نیست.
تلاش فعالان زنان در سال‌های اخیر برای رهایی همجنسان خود از این تابوها، اگرچه ناکافی، اما اثرگذار بوده است.
زنان ورزشکار ایران نیز سال‌ها با این ممنوعیت شرعی-سنتی دست و پنجه نرم کردند. آنچه در این مطلب می‌خوانید، نگاهی به تاثیر مساله قاعدگی در زندگی زنان فوتبالیست ایرانی است.
تاثیرات مثبت و منفی بر عملکرد ورزشکاران
هورمون‌هایی که در طول چرخه قاعدگی بالا و پایین می‌روند، بر پارامترهای قلبی عروقی، تنفسی، تنظیم‌کنندگی حرارت و متابولیسم تأثیر می‌گذارند که به نوبه خود ممکن است تاثیراتی بر فیزیولوژی ورزش و عملکرد فوتبالیست‌ها داشته باشد.
نتیجه یک تحقیق از ۱۵ بازیکن دو باشگاه انگلیسی نشان داده همه بازیکنان تاثیر سیکل قاعدگی خود را بر عملکردشان منفی می‌دانند.
بیش از نیمی از این بازیکنان کاهش اشتها و کیفیت خواب را در طول قاعدگی تجربه کردند که بر عملکرد آنها تاثیر منفی می‌گذارد.
از نظر روانشناختی، اعتماد به نفس، تمرکز و واکنش به انتقاد در زمان قاعدگی معمولا تحت تاثیر قرار می‌گیرد و به همین دلایل عنوان شده است که تعدادی از این بازیکنان حتی تمرین و مسابقه را در زمان قاعدگی از دست می‌دهند.
آگاهی در مورد تاثیرات جسمی و روحی قاعدگی بر زنان و برخورد مناسب با آنها به وقت قاعدگی، کمک شایانی به تغییر وضعیت و بهبود شرایط می‌کند.
با این حال در فوتبال و فوتسال زنان ایران طی دهه‌های ۷۰ و ۸۰ صحبتی در مورد قاعدگی نبوده، مگر آنکه درگوشی باشد.
بازیکن سابق زنان: باید می‌گفتیم دل درد داریم
یکی از بازیکنان قدیمی فوتبال و فوتسال زنان، می‌گوید: «اوایل تشکیل تیم‌های فوتبال و فوتسال زنان، هرگز در خصوص قاعدگی خود صحبت نمی‌کردیم. کسی از ما سوال نمی‌پرسید و ما هم عدم صحبت درباره قاعدگی را نجابت زنانگی می‌دانستیم. در بدترین وضعیت، وقتی روی عملکرد ما تاثیر می‌گذاشت، ناچار بودیم بگوییم دل درد داریم! این را که می‌گفتیم مربی متوجه می‌شد منظورمان چیست و تمرین را برای ما آسان می‌گرفت.»
این بازیکن باسابقه که پیشینه بر تن کردن پیراهن تیم‌های ملی ایران را نیز دارد به ایران‌وایر می‌گوید: «اگر گاهی در تمرینات ما مربی مرد حاضر بود، هرگز در این خصوص با او صحبت نمی‌کردیم. اصلاً تا اواخر دهه ۸۰ حرف زدن با مربی درباره قاعدگی، تابو محسوب می‌شد و این مشکلات ما را بیشتر می‌کرد. چون عصبی بودیم و فشار روحی زیادی را تحمل می‌کردیم، سکوت‌مان باعث می‌شد، وضعیت‌مان تحمل‌ناپذیرتر شود.»
یکی از مربی شاغل در لیگ برتر فوتبال زنان نیز ضمن تایید صحبت‌های این بازیکن می‌گوید: «اوایل همه چیز پشت درهای بسته بود. حتی اولین تیم ملی فوتبال زنان بی سر و صدا تشکیل شد. این حس به ما القا شده بود که باید تمام مسائل مربوط به زنان را درگوشی حل کنیم. اما در سال‌های اخیر صحبت در خصوص قاعدگی عادی شده. مربیان چه مرد و چه زن، پیش از شروع تمرین از بازیکنان می‌خواهند اگر در سیکل قاعدگی به سر می‌برند، عنوان کنند تا فشار تمرینات‌شان را کم کنیم.»
«لوسا» مربی زن اوکراینی، اواخر دهه ۸۰ هدایت تیم ملی فوتسال زنان ایران را بر عهده داشت. شاگردانش می‌گویند، او در اولین تمرین، تاریخ قاعدگی همه بازیکنانش ما را یادداشت کرد و به هیچ بازیکنی در زمان قاعدگی، اجازه تمرین نمی‌داد.
این برای اولین بار بود که مربی ما به صورت علنی در خصوص قاعدگی صحبت می‌کرد.
قاعدگی در تراجنسیتی‌ها و ترنس سکشوال‌ها
این موضوع در تراجنسیتی‌ها و ترنس سکشوال‌های فوتبال زنان، ابعاد دیگری دارد که تاکنون درباره‌اش صحبت نشده است.
یک بازیکن سابق فوتبال زنان می‌گوید: «هرگز دوست نداشتم هیچ‌کس درباره قاعدگی‌ام بداند. موضوع را از همه پنهان می‌کردم که از لحاظ روانی تاثیر بدی روی من داشت و هنوز هم دارد.»
او تاکید می‌کند که هویت جنسیتی خود را زنانه می‌داند؛ اما ابراز جنسیتی منتسب به مردانه دارد. به همین دلیل حس می‌کند با بیان اینکه پریود هستم، نگاه دیگران به او تغییر می‌کند: «مخصوصاً دوست ندارم پارتنرهایم در این باره چیزی بدانند و همیشه قاعدگی خود را از آنها پنهان می‌کنم.»
در روایتی دیگر، از یکی از بازیکنان سابق تیم ملی فوتبال زنان ایران که چندی قبل عمل تطبیق جنسیت انجام داده، داستان متفاوتی می‌شنویم. او می‌گوید: «گاهی مجبور بودم به دلیل فشاری که از کمیته پزشکی به من وارد می‌شد، جلوی هم‌تیمی‌هایم پاکت نوار بهداشتی حمل کنم تا بگویم من هم پریود می‌شوم.»
او خاطراتش را با اکراه یادآوری می‌کند: «هیچ‌وقت پریود نمی‌شدم، اندام جنسی زنانه‌ای متفاوت با سایر زنان داشتم. بعدها فهمیدم درون لگنم اندام جنسی مردانه (بیضه) دارم و به همین دلیل است که عادت ماهیانه نمی‌شوم. این موضوع داشت برایم دردسر می‌شد و تبدیل به مدرک محکمی برای مرد بودن من و اخراج من از تیم‌ملی. به همین دلیل با خودم در اردوهای ملی نوار بهداشتی حمل می‌کردم.»
این دو روایت متضاد از دو فوتبالیست سابق لیگ زنان ایران است که یکی از آنها عمل تطبیق جنسیت انجام داده و دیگری همچنان در لیگ فوتبال زنان بازی می‌کند. روایت‌هایی که نشان می‌دهد، حتی در فوتبال زنان ایران هم قاعدگی، یکی از ابزارهای بروز خشونت‌های جنسی در فوتبال آمیخته با دین و سیاست است.
