«محمدطاها» یک «شوهر کودک» است که در مورد حکم دادگاه برای ازدواج خود چیزی نمی‌داند. می‌گوید: «آزمایش دادیم و در یک دفترخانه در بندر ترکمن عقد کردیم.»
این کودک که بیشتر عمرش را در خیابان‌های شلوغ تهران گل فروخته و کار کرده است، می‌گوید تمام بچه‌های بندرترکمن باید زود ازدواج کنند. آنها نه خودشان همسرشان را انتخاب میکنند و نه اصلا می‌دانند که چه اتفاقی قرار است برایشان رخ دهد.
ازدواج کودکان در ایران به دلیل سیاست‌های مورد تاکید آیت‌الله «علی خامنه‌ای»، رهبر جمهوری اسلامی ایران در مورد فرزندآوری به شدت تبلیغ و ترویج می‌شود. مطابق با گزارش منتشر شده از سوی مرکز آمار ایران، طی پنج سال گذشته، حدفاصل سالهای ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۰، ازدواج حدود ۱۶۳ پسربچه کمتر از ۱۵ سال و ۱۹۳ هزار و ۳۰۵ مورد دختربچه بین ۱۰ تا ۱۴ سال ثبت شده است.
در این فاصله، ۱۲ دختربچه کمتر از ۱۰ سال نیز به اجبار ازدواج کرده و شش هزار و ۵۷۳ پسربچه بین ۱۵ تا ۱۹ ساله در سال ۱۴۰۰ سر سفره عقد نشسته‌اند.
«محمد طاها» اهل بندر ترکمن است. او ۱۶ ساله بود که برای ازدواج اجباری آماده‌اش کردند. از هفت سالگی هم در تهران دست‌فروشی کرده است. همسرش هنگام ازدواج، ۱۲ سال داشته است و به همین دلیل با حکم دادگاه، ازدواج آنها را ثبت کرده‌اند.
طبق «قانون مدنی ایران»، حداقل سن ازدواج برای دختران ۱۳ سال و برای پسران ۱۵ سال است. اما با مراجعه به دادگاه و تقاضای صدور حکم رشد، قاضی چند سوال از کودک می‌پرسد و حکم «رشید بودن» را برای او صادر میکند و بدین ترتیب اجازه ازدواج او داده می‌شود.
محمدطاها و همسرش هم همین روند را طی کرده‌اند. او درس نخوانده است ولی این به معنای بی‌سواد مطلق بودنش هم نیست. کمی خواندن و نوشتن و حساب و کتاب می‌داند ولی هرگز به مدرسه نرفته است. پدرش کشاورز است و شرایط مالی خوبی ندارد.
او به «ایران‌وایر» می‌گوید: «رویه زندگی ما در آن منطقه همین است. وقتی پسری به سن ۱۵ یا ۱۶ سالگی رسیده باشد و کار هم کند، غیرطبیعی است اگر ازدواج نکرده باشد. پدر و مادری که برای ازدواج این کودک اقدام نکرده باشند هم انگ می‌خورند که به کودک خود بی‌اهمیت هستند. گزینه‌های آنها به شدت محدود است و باید از محیط اطرافش دختری مناسب انتخاب شود. اگر او ازدواج نکند، با دخترعمو یا دایی و یا دختر همسایه ازدواج میکند. بعد از مدتی، کسی که می‌خواهد در سن بالای ۲۰ یا ۲۵ سالگی ازدواج کند، نمی‌تواند زن از محیط خودمان بگیرد، چون دختری برای او وجود ندارد.»
به گفته محمدطاها، روال این ازدواج‌ها به قدری معمولی است که بین پدر و پدر زن و پدر شوهر هیچ حرفی زده نمی‌شود و ازدواج دو کودک فقط موجب نزدیک‌تر شدن خانواده‌ها به هم می‌شود و جای بحث باقی نمی‌ماند.
با استناد به تحقیق مجموعه «فکت‌نامه» در مورد توزیع جغرافیایی کودک‌همسری در ایران، وضعیت در همه جای کشور یک شکل و همگن نیست. تجزیه و تحلیل داده‌های سازمان ثبت احوال کشور نشان می‌دهد آمار کودک‌همسری در شمال شرق، جنوب شرق و شمال غرب ایران بحرانی‌تر از سایر مناطق کشور است.
چیزی به نام ترجیع‌بند عشق وجود ندارد
تجربه‌های نخستین رابطه جنسی در میان کودکانی که به زور وادار به ازدواج شده‌اند، دردناک و ناخوشایند است.
محمدطاها که تمایلی به صحبت در مورد نخستین تجربه‌های برقراری ارتباط جنسی خود ندارد، با سختی در موردش توضیح می‌دهد: «من تجربه رابطه جنسی پیش از ازدواج نداشتم اما می‌دانستم چه هست. چند تا فیلم هم دیده بودم. اما همسرم هیچ اطلاعی نداشت. اوایل وجودش پر از ترس بود و فکر می‌کرد من می‌خواهم اذیتش کنم. چند ماهی همه چیز افتضاح بود تا این که نمی‌دانم چه کسی که هیچ وقت به من نگفت که بود، برایش توضیح داده بود و کم کم ارتباط‌مان بهتر شد. الان هم او بیشتر درگیر بچه‌داری و خانه‌داری است و من هم همه زندگی و جوانیم سر چهارراه می‌گذرد و به این چیزها کمتر فکر می‌کنیم.» می‌خندد و می‌گوید: «می‌خواستم حداقل پنج تا بچه داشته باشم ولی الان به همین یک بچه قانع هستم و فکر میکنم برای ما، همین یک بچه کافی است.»
مردان کوچک عیالوار
گزارش‌های مرکز آمار ایران نشان دهنده این هستند که طی کمتر از پنج سال، ۱۶۳ کودک‌پسر کمتر از ۱۵ سال مجبور به ازدواج شده‌اند. در همین بازه زمانی و بر اساس همین گزارش‌ها، ۱۲ دختر بچه زیر ۱۰ سال به اجبار تن به ازدواج داده‌اند.
بر همین اساس، طی کمتر از پنج سال گذشته، ۱۹۳ هزار و ۳۰۵ مورد کودک‌دختر بین ۱۰ تا ۱۴ سال مجبور به ازدواج شده‌اند.
آذر ۱۴۰۰، مرکز آمار ایران با انتشار گزارشی، از افزایش ۳۲ درصدی ازدواج در میان دختران ۱۰ تا ۱۴ سال در سه ماه نخست آن سال خبر داد و نوشت در بهار، ۹هزار و ۷۵۳ دختر در این بازه سنی ازدواج کرده‌اند. این آمار تنها مربوط به ازدواج‌های ثبت رسمی شده در سازمان ثبت احوال کشور است. به گفته کارشناسان، اغلب ازدواج کودکان ثبت نمی‌شوند و همین امر منجر به نبود آمار دقیق در این حوزه می‌شود.
گزارش‌های مرکز آمار ایران همچنین درباره ازدواج پسران ۱۵ تا ۱۹ سال نیز نشان می‌دهند اگرچه تعداد ازدواج پسران در این گروه سنی به‌مراتب کمتر از ازدواج دختران در سنین کودکی است اما در سالهای اخیر افزایش داشته و از چهار هزار و ۹۰۰ مورد در بهار ۱۳۹۹، به شش هزار و ۵۷۳ مورد در بهار ۱۴۰۰ رسیده است.
مطابق با آمار یاد شده، ازدواج شش پسر کمتر از ۱۵ سال در بهار ۱۴۰۰ به ثبت رسیده است.
قانون و قانون‌گذاران کجا هستند؟ این سکوت برای چیست؟
در سالهای اخیر تلاش‌هایی برای اصلاح قوانین مرتبط با ازدواج کودکان انجام شده است. از جمله طرحی در مجلس شورای اسلامی ارایه شد که حداقل سن ازدواج دختران ۱۶ سال تمام شمسی و پسران ۱۸ سال تمام شمسی تعیین شده بود ولی با توجه به مخالفت برخی مراجع تقلید شیعه، این طرح به تصویب نرسید.
در سال ۱۳۹۷ نیز «لایحه منع ازدواج با کودکان» در «کمیسیون قضایی» مجلس شورای اسلامی رد شد.
سیاست‌های جمهوری اسلامی طی حداقل ۱۰ سال اخیر، حمایت از ازدواج‌های زودهنگام و فرزندآوری زوج‌ها به بهانه افزایش جمعیت بوده است. تشویق‌های متعددی هم در این زمینه انجام شده است.
«محمدمهدی تندگویان»، معاون وقت امور جوانان وزارت ورزش و جوانان در سال ۱۳۹۹ نسبت به احتمال واداشتن کودکان به ازدواج برای دریافت وام ازدواج هشدار داده بود.
در ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی آمده است: «عقد نکاح دختر قبل از رسیدن به سن ۱۳ سال تمام شمسی و پسر قبل از رسیدن به سن ۱۵ سال تمام شمسی منوط به اذن ولی به شرط رعایت مصلحت با تشخیص دادگاه صالح است.»
در این بین، اغلب موارد ازدواج کودکان به طور غیرقانونی رخ می‌دهند و ثبت نمی‌شوند اما در شماری از موارد، قضات برای تشخیص مصلحت طفل، تنها رضایت پدر و بلوغ جسمی کودک را در نظر می‌گیرند و رضایت و آگاهی طفل و بلوغ فکری او را لحاظ نمی‌کنند. این ناشی از خلاءهای قانونی است.
در واقع، توجه مطلق به دختران در این باره، پسران را تبدیل به قربانیان خاموش آن کرده است؛ پسرانی که بر اساس قوانین رسمی کشور می‌توانند در ۱۵ سالگی ازدواج کنند اما برای مثال، حق شرکت در انتخابات را تا ۱۸ سالگی ندارند.
